Chaos informacyjny wokół szczepionki przeciw COVID-19. #AstraZeneca
Prof. dr hab. Dariusz Jemielniak i mgr Yaroslav Krempovych z Akademii Leona Koźmińskiego przeprowadzili podczas pandemii COVID-19 analizę dyskursu medialnego na Twitterze. Badacze przyjrzeli się tematowi brytyjsko-szwedzkiej szczepionki Astra Zeneca. Naukowcy zebrali 221 922 tweetów zawierających „#AstraZeneca” z okresu od 1 stycznia 2021 do 22 marca 2021. Celem badaczy była obserwacja postów sprzed i po 7 marca 2021, czyli dnia, w którym władze austriackie zawiesiły szczepienia preparatem Astra Zeneca. Prof. Jemielniak i mgr Krempovich przeanalizowali posty anglojęzyczne, łącznie 50 080 tweetów.
Przed omówieniem wyników badania warto rozróżnić pojęcia dezinformacji i misinformacji. Słownik Języka Polskiego definiuje dezinformację jako „wprowadzenie kogoś w błąd przez podanie mylących lub fałszywych informacji”. Definicja Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego (2022) różni się nieco od proponowanej przez SJP, tj. dezinformacja to “fałszywe informacje, które celowo mają wprowadzić w błąd – celowo przeinaczają fakty”. Definicja z języka angielskiego jest węższa, ponieważ w angielskim wyszczególnia się celową dezinformację, jak i misinformację, która “występuje gdy rozpowszechniane informacje są nieprawdziwe, ale nie zostały stworzone z zamiarem wyrządzenia szkody” (Rada Europy, 2017, s. 5).
Na podstawie przeprowadzonej analizy tweetów badacze zauważyli, że temat #AstraZeneca był w tym czasie (styczeń-marzec 2021) często poruszany na Twitterze, gdzie niepokojąco często pojawiały się na temat szczepionki informacje nieprawdziwe i nacechowane negatywnie. Godne zaufania źródła (np. instytucje publiczne, ministerstwa zdrowia) były stosunkowo słabo reprezentowane i ich posty cieszyły się mniejszą popularnością niż posty pochodzące ze źródeł szerzących dezinformację.
Budowanie strachu i negatywnych emocji wokół tematu szczepionki Astra Zeneca propagowali nie tylko indywidualni użytkownicy (wpływowi aktywiści antyszczepionkowi), i konta spiskowe, ale także media państwowe, m. in. rosyjskie medium RT i indyjskie GreatGameIndia, wykorzystujące sieci botów. Warto zauważyć, że z perspektywy Rosji w tym czasie bardzo istotne było promowanie własnej szczepionki – Sputnik V. Z tego powodu działalność kanału RT, który często publikował negatywne informacje na temat #AstraZeneca, mogła być częścią większej kampanii mającej na celu zdyskredytowanie tej szczepionki.
Profesjonalna misinformacja na temat preparatu Astra Zeneca częściej polega na przesadnym nagłaśnianiu negatywnych informacji niż na czystej dezinformacji. Komunikacja na temat szczepień odbywa się często za pośrednictwem skoordynowanych sieci i botów. Platformy społecznościowe powinny stworzyć regulacje lub podjąć działania przeciwdziałające ich stosowaniu.
Powyższe badanie jest potwierdzeniem stwierdzenia, że w czasach powszechnego dostępu do Internetu bardzo łatwo jest natknąć się na informacje niezgodne z prawdą. Szczególnie w obszarze medycyny, dezinformacja medyczna staje się coraz bardziej problematycznym zagadnieniem. Z perspektywy indywidualnego użytkownika Internetu i przestrzeni mediów społecznościowych, bardzo ważny jest krytycyzm wobec nowych informacji. Więcej na temat dezinformacji medycznej i sposobu jej zwalczania przeczytasz TUTAJ.
Badanie “#AstraZeneca vaccine disinformation on Twitter” zostało opublikowane w czasopiśmie naukowym Public Health – cały artykuł dostępny jest TUTAJ. Publikacja została sfinansowana ze środków pozyskanych w ramach grantu MEDfake.
